പുരുഷ സൂക്തം  

​

സഹസ്ര ശീർഷാ പുരുഷഃ  സഹസ്രാക്ഷഃ സഹസ്രപാൽ  
സ ഭൂമിം വിശ്വതോ വൃത്വാ  അത്യതിഷ്ഠദ്ദശാംഗുലം  

പുരുഷ ഏവേദം  സർവ്വം  യദ്ഭൂതം യച്ച ഭവ്യം  
ഉതാമൃതത്വ സ്യേശാനഃ  യദന്നേനാതിരോഹതി 

ഏതാവാനസ്യ മഹിമാ  അതോ ജ്യായാഗ്'ശ്ച പൂരുഷഃ
പാദോസ്യ വിശ്വാ ഭൂതാനി ത്രിപാദസ്യാമൃതം ദിവി 

ത്രിപാദൂർദ്ധ്വ ഉദൈൽ പുരുഷഃ പാദോസ്യേഹാഭവാൽ പുനഃ
തതോ വിഷ്വങ്വ്യക്രാമൽ  സാശനാനശനേ അഭി

തസ്മാദ്വിരാഡജായത  വിരാജോ അധി പൂരുഷഃ
സ ജാതോ അത്യരിച്യത പശ്ചാദ്-ഭൂമിമഥോ പുരഃ

യൽ പുരുഷേണ ഹവിഷാ ദേവാ യജ്ഞമതന്വത 
വസന്തോ  അസ്യാസീദാജ്യമ് ഗ്രീഷ്മ ഇധ്മശ്ശരധ്ധവിഃ

സപ്താസ്യാസൻ -പരിധയഃ ത്രിഃ സപ്ത സമിധഃ കൃതാഃ 
ദേവാ യദ്യജ്ഞം തന്വാനാഃ  അബധ്നന്-പുരുഷം പശും

തം യജ്ഞം ബര്ഹിഷി പ്രൌക്ഷൻ  പുരുഷം ജാതമഗ്രതഃ തേനദേവാ അയജന്ത  സാധ്യാ ഋഷയശ്ച യേ

തസ്മാദ്യജ്ഞാഥ്സർവ്വഹുതഃ  സംഭൃതം പൃഷദാജ്യം 
പശൂഗ്ന -സ്താഗ്നശ്ചക്രേ വായവ്യാൻ  ആരണ്യാൻ -ഗ്രാമ്യാശ്ച യേ

തസ്മാദ്യജ്ഞാഥ്സർവ്വഹുതഃ ഋചഃ സാമാനി ജജ്ഞിരേ
ഛംദാസി ജജ്ഞിരേ തസ്മാത്  യജുസ്തസ്മാദജായത

തസ്മാദശ്വാഅജായംത  യേ കേ ചോഭയാദതഃ
ഗാവോഹ ജജ്ഞിരേ തസ്മാത് തസ്മാജ്ജാതാ അജാവയഃ

യത്പുരുഷം വ്യദധുഃ  കതിഥാ വ്യകല്പയൻ
മുഖം കിമസ്യ കൌ ബാഹൂ കാവൂരൂ പാദാവുച്യേതേ 

ബ്രാഹ്മണോഽസ്യ മുഖമാസീത് ബാഹൂ രാജന്യഃ കൃതഃ 
ഊരൂ തദസ്യ യദ്വൈശ്യഃ പദ്ഭ്യാഗ്^മ് ശൂദ്രോ അജായതഃ 

ചന്ദ്രമാ മനസോ ജാതഃ  ചക്ഷോഃ സൂര്യോ അജായത
മുഖാദിന്ദ്രശ്ചാഗ്നിശ്ച പ്രാണാദ്വായുരജായത

നാഭ്യാ ആസീദന്തരീക്ഷം   ശീർഷ്ണോ ദ്യൌഃ സമവർ ത്തത 
പദ്ഭ്യാം ഭൂമി ദിശഃ ശ്രോത്രാത്  തഥാ ളോകാം  അകല്പയൻ

വേദാഹമേതം പുരുഷം മഹാന്തം ആദിത്യവർണ്ണം  തമസസ്തു പാരേ
സർവ്വാണി രൂപാണി വിചിത്യ ധീരഃ നാമാനി കൃത്വാഭിവദൻ  യദാസ്തേ

ധാതാ പുരസ്താദ്യമുദാജഹാര ശക്രഃ പ്രവിദ്വാൻ പ്രദിശശ്ചതസ്രഃ
തമേവം വിദ്വാനമൃത ഇഹ ഭവതി നാന്യഃ പംഥാ അയനായ വിദ്യതേ

യജ്ഞേന യജ്ഞമയജന്ത  ദേവാഃ താനി ധർമ്മാണി പ്രഥമാന്യാസൻ തേഹനാകം മഹിമാനഃ സചന്തേ  

യത്ര പൂർവ്വേ സാധ്യാസ്സന്തി  ദേവാഃ